Wybór szkoły dla dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności

Rodzic dziecka z zaburzeniami rozwojowymi ma do przejścia bardzo trudną drogę. Mimo coraz lepszego wsparcia systemowego, m.in. wczesnego wspomagania rozwoju, często może czuć się zagubiony, pozostawiony sam sobie. Wraz z dorastaniem dziecka, pojawiają się nowe wyzwania, trzeba podejmować decyzje.

Wybór ścieżki kształcenia może okazać się problematyczny. W tym artykule przedstawione są podstawowe różnice między kształceniem specjalnym, a integracyjnym oraz składowe, jakie muszą być spełnione, by można było mówić o integracji. 

Od diagnozy do placówki

Między dostrzeżeniem przez rodzica niepokojących objawów u dziecka a otrzymaniem diagnozy, mija czas naznaczony niepewnością, frustracją.

Neurolog lub psychiatra diagnozuje zaburzenie ze spektrum autyzmu najczęściej do 3 roku życia, niepełnosprawność intelektualną około 7 roku. Rodzic kieruje wniosek do poradni psychologiczno – pedagogicznej i po badaniach otrzymuje dokument – orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Specjaliści z poradni opisują funkcjonowanie dziecka, zalecają zajęcia specjalistyczne, wymieniają możliwości edukacji: nauczanie indywidualne, kształcenie specjalne lub integracyjne. W tekście zestawione są dwie ostatnie formy.

Kształcenie specjalne

Przedszkole lub szkoła specjalna jest miejscem nauki i opieki wyłącznie dla dzieci z niepełnosprawnościami. Do poszczególnych klas przydzielani są uczniowie w zależności od stopnia funkcjonowania. Zdarza się, że w szkole ogólnodostępnej tworzone są klasy specjalne.

W grupie lub oddziale klasowym liczba dzieci wynosi od 2 do 6 osób. Nauczyciel zapewnia zindywidualizowaną terapię, stymuluje rozwój uczniów mając na uwadze ich specyficzne potrzeby (np. przy nadwrażliwości wzrokowej dziecka kontroluje poziom i intensywność nasłonecznienia, ogranicza kolorowe dekoracje), możliwe jest dostosowanie przestrzeni i organizacja czasu do potrzeb uczniów. Dzieci nabywają umiejętności we własnym tempie, czas trwania zajęć jest względny.

Placówka integracyjna

Kształcenie integracyjne ma miejsce w placówkach integracyjnych lub ogólnodostępnych – wtedy tworzone są klasy integracyjne. Klasa liczy do 20 uczniów pełnosprawnych oraz do 5 uczniów z niepełnosprawnościami, w tym ze spektrum autyzmu.

Dodatkowy nauczyciel

Na lekcjach obecny jest nauczyciel współorganizujący, pomaga on nauczycielom przedmiotowym w dostosowaniu programu nauczania, w wyborze metod pracy, w formie sprawdzania wiedzy. Jego głównym zadaniem jest wspieranie uczniów niepełnosprawnych w trakcie nauki i w sytuacjach społecznych, zabieganie o integrację w grupie rówieśniczej.

Możliwości indywidualizacji są ograniczone przez ilość uczniów, reguły panujące w dużej grupie. Naturalną i skuteczną motywacją mogą być rówieśnicy.

Czy posłać dziecko do integracji?

Idea integracji w szkolnictwie polega na włączaniu dziecka z niepełnosprawnością do grupy rówieśniczej. Jest to koncepcja, do której coraz bardziej dąży się w krajach Unii Europejskiej. Jest to przeciwieństwo segregacji, gdzie dzieli się ludzi ze względu na posiadanie określonych cech.

Potrzeba przynależności do grupy wydaje się silna i naturalna, pewnie stąd pogląd wielu rodziców, że dziecko z zaburzeniem będzie dążyło do kontaktu z rówieśnikami na ich poziomie i że będzie „ciągnięte w górę”.

Czy zawsze się tak dzieje?

Kiedy dziecko skorzysta z nauki w placówce integracyjnej?

Komunikowanie się

Dzięki mowie możemy nawiązać kontakt z drugim człowiekiem, jest to podstawa do przynoszącego satysfakcję bycia w grupie.

Poziom rozwoju mowy u małych dzieci może być różny, zdarza się, że dziecko trzyletnie mówi pełnymi zdaniami, są także sytuacje, kiedy równolatek wypowiada pojedyncze słowa i zniekształca ich brzmienie. Różnice w rozwoju mowy u dzieci są dopuszczalne, obecnie odchodzi się od sztywnych ram rozwojowych. Warto jednak zaznaczyć, że milczący dwulatek powinien zostać skonsultowany przez logopedę. Ponadto specjaliści uważają, że jest duże prawdopodobieństwo, że niemówiące dziecko 5-letnie nie nabędzie tej umiejętności. Zaburzeń mowy doświadczają dzieci niepełnosprawne intelektualnie, również ze spektrum autyzmu. Ich przyczyną są nieprawidłowości neurologiczne.

Wyjątkową sytuacją jest mutyzm wybiórczy. Dziecko mówi w miejscach dla siebie bezpiecznych i przy osobach, którym może zaufać. Otoczenie szkolne zazwyczaj jest miejscem stresującym, tam dziecko będzie zachowywało się inaczej. Warto mieć tego świadomość.

To dzięki mowie możliwa jest wspólna zabawa, nawiązywanie relacji, ustalanie zasad, informowanie o niezgodzie, zdobywanie pozycji w grupie. Mowa jest kluczowym elementem do tego, by dziecko w grupie zaistniało i czuło się komfortowo.

Rozwój poznawczy

Rodzice, którzy obserwowali rozwój starszego syna bądź córki szybko zorientują się, jeżeli rozwój młodszego dziecka będzie przebiegał wolniej, co sugerować może niepełnosprawność. Oczywiście należy pamiętać, że nie ma ścisłych ram rozwojowych, raczej mówimy o widełkach – w przedziale kilku miesięcy dana umiejętność powinna zostać osiągnięta.

Rozwój poznawczy przebiega od pierwszych chwil dziecka. Niemowlak skupia uwagę na twarzy matki, rozgląda się, jest zainteresowany otoczeniem. Młodsze dziecko patrzy w kierunku pokazywanym przez rodzica oraz na wskazywane obrazki w książce. Wspólne pole uwagi to podstawa do uczenia się.

Już w przedszkolu odbywają się zajęcia tematyczne, podczas których dzieci koncentrują się na słowach nauczyciela, pokazywanych ilustracjach. Wymaga to umiejętności kierowania uwagą. W przeciwnym razie przedszkolak doświadcza nudy, niezrozumienia sytuacji, zniechęcenia.

Rozwój intelektualny dziecka z zaburzeniami rozwojowymi będzie opóźniony w stosunku do rozwoju rówieśników. Dziecko doświadczać będzie porażek edukacyjnych szczególnie widocznych w latach szkolnych.

Rozwój społeczno – emocjonalny

Generalnie charakterystyczne dla całościowych zaburzeń rozwojowych są trudności społeczne i emocjonalne. Dziecko nie potrafi stosować się do zasad obowiązujących w grupie, narusza normy społeczne. Ma trudność w kontrolowaniu emocji, poziom ich wyrażania jest nieadekwatny do sytuacji, np. głośny śmiech w neutralnej bądź przykrej sytuacji społecznej.

Konsekwencją niższych umiejętności komunikacyjnych oraz poznawczych jest wykluczenie społeczne. Wyśmiewanie, dokuczanie to skraje formy nieakceptowania przez rówieśników.

Sytuacja doświadczania porażek w szkole prowadzi do spadku lub zmienności nastroju. Pojawia się u dziecka stres, niskie poczucie własnej wartości, poczucie niespełnienia oczekiwań, co przejawiać się może w wybuchach złości i w postaci somatycznej (ból brzucha, głowy, nudności). Oczywiście dziecko nie nazwie uczuć, ono powie o objawach w ciele.

Dobro dziecka

Podstawą do decyzji o wyborze przedszkola lub szkoły powinno być kierowanie się dobrem dziecka. Jeżeli nie ma ono kompetencji poznawczych oraz nie mówi, jest duże prawdopodobieństwo, że kształcenie integracyjne nie będzie efektywne. 

W każdej placówce nauczyciele pracujący z dzieckiem z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego powinni szczególnie mocno współpracować ze środowiskiem rodzinnym. Ścisła współpraca to jedność oddziaływań, co przenosi się na postępy edukacyjne dziecka.

W wyborze placówki może pomóc rozmowa z innymi rodzicami dzieci z niepełnosprawnością, ich doświadczenie jest cenne.

Przydatne linki: